Η μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα προς τη λεκάνη της Μεσογείου είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο που επηρεάζει σημαντικά και τη χώρα μας. Ετησίως, εκατομμύρια τόνοι σκόνης μεταφέρονται μέσω των ανέμων από τη Σαχάρα προς τις γειτονικές της και όχι μόνο περιοχές. Το onpodium.gr επικοινώνησε με την κυρία Ευαγγελία Διαπούλη, Δρ. Χημικό Μηχανικό και Ερευνήτρια του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», η οποία μας παραχώρησε σχετική συνέντευξη. Στη συνέχεια, παραθέτουμε το κείμενο της συνέντευξης.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα βασικά στοιχεία για τη σκόνη από τη Σαχάρα; Για παράδειγμα, ποιες περιόδους εντός του έτους έχουμε αυξημένη μεταφορά σκόνης, τι περιέχει αυτή η σκόνη και αν εμπλουτίζεται με άλλα στοιχεία κατά τη μεταφορά της.
Η μεταφορά σκόνης από τη Σαχάρα προς την Ευρώπη αποτελεί ένα συχνό φαινόμενο, ιδιαίτερα για τις Μεσογειακές χώρες. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί ότι το φαινόμενο είναι πιο συχνό και έντονο στην Ανατολική σε σχέση με τη Δυτική Μεσόγειο. Στη χώρα μας, το φαινόμενο αυτό παρατηρείται κυρίως την άνοιξη, χωρίς φυσικά να αποκλείονται επεισόδια μεταφοράς και τις υπόλοιπες εποχές του έτους. Η μεταφερόμενη σκόνη έχει σαν αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων στις περιοχές-αποδέκτες της σκόνης και την καταγραφή υπερβάσεων των οριακών τιμών συγκέντρωσης που ορίζει η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η μεταφερόμενη σκόνη περιέχει εδαφικά συστατικά (όπως ασβέστιο, πυρίτιο, τιτάνιο και σίδηρο), τα οποία δεν είναι τοξικά για τον ανθρώπινο οργανισμό. Είναι δυνατόν, όμως, κατά τη μεταφορά της να εμπλουτιστεί και με άλλα ανθρωπογενή συστατικά, όπως δευτερογενώς παραγόμενα θειικά και νιτρικά άλατα.
Όλες οι χώρες που βρίσκονται κοντά στη Σαχάρα (αφρικανικές, ευρωπαϊκές, ασιατικές) έχουν αυτό το πρόβλημα; Ποια χώρα αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα;
Όπως είναι αναμενόμενο, μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετωπίζουν οι χώρες που βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τις ερημικές περιοχές της Βόρειας Αφρικής, όπως οι ίδιες οι χώρες της Βόρειας Αφρικής, οι Μεσογειακές χώρες και οι χώρες της Μέσης Ανατολής. Ιδιαίτερα η Μέση Ανατολή δέχεται σημαντική επίδραση και από τις ασιατικές ερημικές περιοχές.
Η θέση της Σαχάρας στο χάρτη
Η σκόνη από τη Σαχάρα προχωρά προς τη Βόρεια Ευρώπη; Μέχρι πού μπορεί να φθάσει (έστω εξασθενημένη);
Ναι, το φαινόμενο παρατηρείται και στη Βόρεια Ευρώπη, αλλά σε μικρότερη συχνότητα και ένταση. Βεβαίως, η αφρικανική σκόνη φθάνει και πολύ πιο μακριά, όπως στην Αμερική και αξίζει να σημειώσουμε ότι πιθανότατα αποτελεί πηγή φωσφόρου για το δάσος του Αμαζονίου.
Στην Ελλάδα, ποια περιοχή έχει το μεγαλύτερο πρόβλημα;
Το φαινόμενο της ρύπανσης από μεταφερόμενη σκόνη από τη Σαχάρα είναι πιο έντονο στις νοτιότερες περιοχές της χώρας μας, όπως στην Κρήτη.
Έχουμε παρατηρήσει ότι τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται εντονότερο το φαινόμενο. Παλαιότερα δεν είχαμε μεταφορά τόσης σκόνης ή υπάρχουν άλλοι λόγοι που εξηγούν την ενισχυμένη παρουσία της;
Δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία ότι το φαινόμενο έχει ενταθεί. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει επιτευχθεί σημαντική μείωση των συγκεντρώσεων που οφείλονται σε ανθρωπογενείς πηγές ρύπανσης μέσω των μέτρων ελέγχου και της προόδου της τεχνολογίας, που οδήγησε σε πιο καθαρές λύσεις ανάπτυξης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνεται περισσότερο αισθητό το φαινόμενο της μεταφοράς σκόνης από τη Σαχάρα, καθώς πλέον η συνεισφορά αυτής της φυσικής πηγής είναι συγκρίσιμη με τα επίπεδα ρύπανσης από ανθρωπογενείς πηγές.
Πώς καθαρίζει η ατμόσφαιρα από τη σκόνη και πόσο χρόνο χρειάζεται;
Λόγω του σχετικά μεγάλου μεγέθους των σωματιδίων σκόνης, η παραμονή τους στην ατμόσφαιρα δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη (καθίζηση λόγω βαρύτητας) και η επίδραση του φαινομένου είναι αμελητέα μετά το πέρας λίγων ημερών από τη μεταφορά τους. Προφανώς, μια βροχή μπορεί να καθαρίσει αποτελεσματικά και πολύ γρήγορα την ατμόσφαιρα.
Η παρουσία σκόνης στην ατμόσφαιρα επηρεάζει την ηλιοφάνεια ή άλλες ατμοσφαιρικές διεργασίες μετεωρολογικού ενδιαφέροντος;
Η παρουσία της αφρικανικής σκόνης στην ατμόσφαιρα επηρεάζει σημαντικά την ορατότητα σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, η παρουσία της σκόνης στην ατμόσφαιρα δημιουργεί ένα είδος φίλτρου το οποίο ανακλά την εισερχόμενη ακτινοβολία προς τη Γη, συνεισφέροντας στην ψύξη του πλανήτη μας.
Είναι η αφρικανική σκόνη επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία; Υπάρχουν επιτρεπτά όρια έκθεσης; Τι πρέπει να κάνει ο κόσμος, ειδικά όσοι έχουν αναπνευστικά προβλήματα, για να προστατευτούν;
Παρόλο που η αφρικανική σκόνη περιέχει κυρίως μη τοξικά εδαφικά συστατικά, η πολύ υψηλή συγκέντρωσή της κατά τη διάρκεια επεισοδίων μεταφοράς μπορεί να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου. Για το λόγο αυτό, συνιστάται στις ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού (ηλικιωμένοι, πάσχοντες από αναπνευστικές ασθένειες και παιδιά) να αποφεύγουν την πολύωρη παραμονή στο εξωτερικό περιβάλλον τις ημέρες έντονων επεισοδίων μεταφοράς. Επιπλέον, γενικά, συνιστάται να αποφεύγεται η άσκηση στο εξωτερικό περιβάλλον τις ημέρες αυτές, καθώς προκαλεί αύξηση του ρυθμού αναπνοής και επομένως οδηγεί σε υψηλότερη δόση των ρύπων μέσα στον οργανισμό. Όσον αφορά τα επιτρεπτά όρια έκθεσης, δεν έχουν θεσπιστεί ειδικά για την Αφρικανική σκόνη, αλλά συνολικά για τα σωματίδια ΑΣ10 και ΑΣ2.5 (δηλαδή αιωρούμενα σωματίδια με διάμετρο έως 10 και έως 2.5 μm αντίστοιχα). Οι τιμές αυτές ορίζονται στην Οδηγία 2008/50/ΕΚ και αφορούν στη μέγιστη ημερήσια (50 μg m-3, με δυνατότητα έως 35 υπερβάσεις ανά έτος) και ετήσια συγκέντρωση (40 μg m-3) των ΑΣ10 και στη μέγιστη ετήσια συγκέντρωση των ΑΣ2.5 (25 μg m-3) στην εξωτερική ατμόσφαιρα.
Το άμεσο πλύσιμο των επιφανειών πάνω στις οποίες έχει κατακαθίσει η σκόνη μάλλον κρίνεται επιβεβλημένο, σωστά;
Η έκπλυση δρόμων, αυλών κλπ μετά από επεισόδια μεταφοράς σκόνης βοηθά στην απομάκρυνση των σωματιδίων και επομένως δεν επιτρέπει την επαναιώρησή τους. Με αυτόν τον τρόπο, μειώνεται η έκθεση των πολιτών στη σκόνη και η γενικότερη επίδραση της σκόνης στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον.
Η σκόνη επηρεάζει αρνητικά τα φυτά;
Το βασικό πρόβλημα που προκαλεί η σκόνη στα φυτά είναι η επικάλυψη του φυλλώματος τους, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ακτινοβολία που είναι διαθέσιμη στα φυτά για τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης.
Το onpodium.gr ευχαριστεί θερμά την κυρία Ευαγγελία Διαπούλη για τις απαντήσεις και για το χρόνο που διέθεσε για τη συνέντευξη
Επιμέλεια ερωτήσεων: Σωτήριος Γ. Μάιπας