Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του καθηγητή Γουόλκε (Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ) με τίτλο «Τι είπε ο Αϊνστάιν στον κουρέα του», διαβάζουμε στη σελ. 272 (2η έκδοση στην ελληνική γλώσσα, 2005) ότι, παρά τον ορισμό που συνήθως δίνουν τα λεξικά για το νερό («άχρωμο και άοσμο υγρό»), το νερό τελικά δεν είναι άχρωμο και μάλιστα έχει μπλε χρώμα. Ανοίγοντας ένα από τα πιο γνωστά λεξικά (του κ. Μπαμπινιώτη, 4η έκδοση, 2012) διαβάζουμε ότι όντως περιγράφει με αυτόν τον τρόπο το νερό («η άχρωµη και συνήθ. άοσµη και άγευστη, υγρή υπό κανονικές συνθήκες πιέσεως […]»). Επομένως, το λεξικό κάνει λάθος ή όχι; Ή δεν πρέπει να μιλάμε για «σωστό» και «λάθος» στην προκειμένη περίπτωση; Διαβάστε στη συνέχεια και την απάντηση που δεχθήκαμε από τον κύριο Μπαμπινιώτη.
Όπως σημειώνει ο Γουόλκε (2005), τα μόρια του νερού απορροφούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις πορτοκαλί και κόκκινες αποχρώσεις του νερού και το φως που έχει σε μικρότερη ποσότητα αυτές τις συνιστώσες, γίνεται αντιληπτό περισσότερο ως μπλε. Χωρίς πολλές λεπτομέρειες (αξίζει να διαβάσετε το άρθρο του βιβλίου), το καθαρό νερό έχει χρώμα μπλε και δεν είναι άχρωμο. Μάλιστα, ο Γουόλκε προτείνει στους αναγνώστες να γεμίσουν την μπανιέρα τους με νερό, ώστε να διαπιστώσουν μια ελαφριά γαλάζια απόχρωση και αναφέρει χαριτολογώντας ότι οι επιστήμονες που εξηγούν το μπλε χρώμα μόνο ως αποτέλεσμα σκέδασης (όπως συμβαίνει με το χρώμα του ουρανού) δεν έχουν κοιτάξει στην μπανιέρα τους. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, το γεγονός ότι το νερό στο ποτήρι φαίνεται να είναι άχρωμο (ενώ δεν είναι στην πραγματικότητα) οφείλεται στη μικρή ποσότητα που χωράει το ποτήρι, κάτι που ισχύει και στην περίπτωση των τζαμιών, όπου ένα λεπτό τζάμι φαίνεται να έχει διάφανο χρώμα και όχι πρασινωπό όπως ένα παχύ τζάμι.
Εξετάζοντας τώρα το τι άλλο γράφει η βιβλιογραφία για το χρώμα του νερού, αξίζει να σταθούμε στο άρθρο του Braun (1993), με τίτλο “Why water is blue?”, ο οποίος εξηγεί και εκείνος γιατί το νερό έχει μπλε χρώμα (ακριβώς λόγω της απορρόφησης του κόκκινου τμήματος του ορατού φάσματος). Επιπλέον, στην τρίτη έκδοση του βιβλίου The Science of Water: Concepts and Applications του Spellman (2015), στη σελ. 100, διαβάζουμε: «Εάν γεμίσετε ένα ποτήρι από τη βρύση σας, το νερό θα σας φαίνεται άχρωμο. Όμως, το νερό δεν είναι στην πραγματικότητα άχρωμο. Ακόμα και το καθαρό νερό δεν είναι άχρωμο, αλλά έχει μια ελαφρά μπλε απόχρωση, η οποία φαίνεται καλύτερα όταν κοιτάμε μέσα σε μια μεγάλη στήλη νερού».
Το νερό έχει μπλε χρώμα πέρα από κάθε αμφιβολία, αλλά για να γίνει αυτό αντιληπτό χρειαζόμαστε αρκετά μέτρα νερού (Braun and Smirnov, 1993). Όμως, αρκεί η σχετικά μικρή ποσότητα της μιας μπανιέρας, ώστε να γίνει αντιληπτή μια γαλάζια απόχρωση (Γουόλκε, 2005). Με δυο λόγια, τουλάχιστον στα πλαίσια της φυσικής και της χημείας, το νερό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα άχρωμο υγρό.
Το onpodium.gr επικοινώνησε για το εν λόγω ζήτημα με τον κύριο Μπαμπινιώτη και το Κέντρο Λεξικολογίας που εκδίδει το λεξικό και ο κύριος Μπαμπινιώτης, προς τιμήν του, ασχολήθηκε με το θέμα και μας απάντησε. Το λεξικό δεν παρέχει επιστημονική ανάλυση των εννοιών και, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κύριος Μπαμπινιώτης, δίνει την κρατούσα άποψη από τη γενική πείρα. Βάσει της βιβλιογραφίας, έχουμε δίκιο, αλλά βάσει της κρατούσας άποψης, το νερό θεωρείται άχρωμο. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι ο κύριος Μπαμπινιώτης και η ομάδα του δεσμεύθηκαν να επανεξετάσουν το όλο θέμα, το οποίο, όπως και να το δει κανείς, είναι περίπλοκο.
Συνοψίζοντας όλα τα προηγούμενα, θα λέγαμε ότι δεν τίθεται τόσο θέμα σωστού-λάθος όσο θέμα προσέγγισης. Από τη στιγμή που το λεξικό δίνει την «κρατούσα άποψη από τη γενική πείρα», δεν κάνει λάθος. Όμως, δεν παύει το νερό να μην είναι άχρωμο!
Κλείνοντας, επιθυμούμε να εκφράσουμε δημοσίως ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Μπαμπινιώτη για την επικοινωνία που είχαμε μαζί του.
Μάιπας Γ. Σωτήριος
Φυσικός MSc, PhD Cd
Διαχειριστής του onpodium.gr
Επ. Συνεργάτης ΠΜΣ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ «Περιβάλλον και Υγεία. Διαχείριση Περιβαλλοντικών Θεμάτων με Επιπτώσεις στην Υγεία»
Βιβλιογραφία
Braun, C. L., & Smirnov, S. N. (1993). Why is water blue?. Journal of Chemical Education, 70, 612-612.
Spellman, F. R. (2015). The Science of Water: Concepts and Applications (3rd edition). Boca Raton London New York: CRC Press (Taylor and Francis Group).
Γουόλκε, Ρ. Λ. (2005). Τι είπε ο Αϊνστάιν στον κουρέα του. Περισσότερες επιστημονικές απαντήσεις σε καθημερινά ερωτήματα. (2η έκδοση), Μετάφραση στα ελληνικά από Σιώτο, Μ. & Δελιδάκη, Β. Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος
Μπαμπινιώτης, Γ. Δ. (2012), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας με Σχόλια για τη Σωστή Χρήση των Λέξεων (4η έκδ), Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας ΕΠΕ.