Ένας κοινός λαμπτήρας φθορισμού περιέχει μικρή ποσότητα υδραργύρου, της τάξεως των μερικών mg. Η ύπαρξη του υδραργύρου είναι απαραίτητη, επειδή με, απλά λόγια, όταν τροφοδοτούμε με ρεύμα το λαμπτήρα, τα άτομα του υδραργύρου διεγείρονται και καθώς στη συνέχεια αποδιεγείρονται, εκπέμπουν την απαραίτητη υπεριώδη ακτινοβολία που θα αναγκάσει τη φθορίζουσα ουσία, η οποία είναι επιστρωμένη στην εσωτερική πλευρά του γυαλιού, να εκπέμψει ορατό φως με τον ίδιο μηχανισμό (διέγερση – αποδιέγερση).
Ο υδράργυρος σε όλες τις μορφές του είναι τοξικός και έχει σημαντική αρνητική επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η πιο συχνή έκθεση του ανθρώπου στον υδράργυρο είναι μέσω της κατανάλωσης μολυσμένων ψαριών. Ο υδράργυρος που έχει εκπεμφθεί στον αέρα μεταφέρεται μέσω των ανέμων, μέχρι να «πέσει» στο νερό, ρυπαίνοντάς το. Στο νερό, δημιουργείται λιποφιλική ένωση (μεθυλυδράργυρος), η οποία μέσω των ψαριών περνά στην τροφική αλυσίδα (βλ. Zahir et al., 2005).
Η απελευθέρωση του υδραργύρου στο περιβάλλον αποτελεί σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά οι λαμπτήρες φθορισμού, όντας ενεργειακά αποδοτικοί, οδηγούν σε μειωμένες εκπομπές υδραργύρου στο φυσικό περιβάλλον (έμμεσο όφελος από την εξοικονόμηση ενέργειας – η καύση άνθρακα στα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας παράγει περισσότερο υδράργυρο). Προφανώς, αφού οι λάμπες φθορισμού περιέχουν υδράργυρο, αποτελούν δυνητικές πηγές έκθεσης στο συγκεκριμένο βαρύ μέταλλο.
Αυτό που σίγουρα δεν πρέπει να κάνουμε όταν σπάσει μια λάμπα φθορισμού στο σπίτι μας είναι να πανικοβληθούμε. Απαιτείται ψυχραιμία, ώστε να πραγματοποιήσουμε μια σειρά ενεργειών που θα ελαχιστοποιήσουν την έκθεσή μας σε αυτόν. Αν δε γίνουν οι ενέργειες που πρέπει, τότε όντως θα έχουμε κάποια ποσότητα υδραργύρου (μικρή μεν, τοξική δε) στον εσωτερικό αέρα του σπιτιού μας για μεγάλο χρονικό διάστημα, το οποίο μπορεί να ξεπερνά και τις δέκα εβδομάδες (βλ. Li and Jin, 2011).
Αρχικά, πρέπει να έχουμε κατά νου τι πρέπει να κάνουμε για να μην σπάσει κάποια από αυτές τις λάμπες ή για να μην σπάσει εκεί που δεν πρέπει (π.χ. στο δωμάτιο των παιδιών). Παραδείγματα συνετών ενεργειών:
- Τοποθετούμε τις λάμπες σε ασφαλή σημεία που η περίπτωση πτώσης τους να είναι από ελάχιστη έως μηδενική.
- Αφαιρούμε τις καμένες λάμπες με προσοχή και με την ίδια προσοχή τοποθετούμε τις καινούργιες. Θα ήταν καλό να χρησιμοποιούμε μάσκα ή γυαλιά (για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος τυχόν θραύσματα να φθάσουν στα μάτια μας) και γάντια.
- Δεν πρέπει να τοποθετούμε τέτοιες λάμπες στα δωμάτια των παιδιών (π.χ. μπορεί να τις σπάσουν κατά λάθος – επιπλέον, τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στις τοξικές ουσίες).
- Έχουμε σε ένα σημείο του σπιτιού μας τα απαραίτητα σύνεργα για την περίπτωση που σπάσει ένας λαμπτήρας φθορισμού (γάντια, μάσκα για τα μάτια, σκληρά χαρτόνια, δοχείο που κλείνει καλά, πλαστικές σακούλες που κλείνουν καλά, κολλητική ταινία κ.ά. όπως αυτά περιγράφονται στο σχετικό έγγραφο του Γενικού Χημείου του Κράτους (βλ. συνέχεια).
- Ανακυκλώνουμε τις λάμπες στα ειδικά σημεία ανακύκλωσης, τοποθετώντας τες με προσοχή. Αξίζει να αναφέρουμε ότι κατά τη διαδικασία ανακύκλωσης, οι λάμπες σπάνε σε ειδικούς χώρους, ο υδράργυρος ανακτάται και τα υπόλοιπα τμήματα των λαμπτήρων αξιοποιούνται αναλόγως, π.χ. το γυαλί μπορεί να αξιοποιηθεί στην παραγωγή υαλοϋφάσματος (fiberglass) – να σημειωθεί ότι η 100% απομάκρυνση του υδραργύρου από το γυαλί δεν είναι βέβαιη (βλ. Jang et al., 2005).
Στην περίπτωση που σπάσει μια λάμπα φθορισμού, ο υδράργυρος που απελευθερώνεται θα είναι είτε σε μορφή ατμού είτε και υγρός (ο υγρός είναι σε μικρή ποσότητα, δύσκολα θα μπορέσετε να τον δείτε – δεν είναι σε μεγάλη ποσότητα όπως στα θερμόμετρα υδραργύρου). Επιπλέον, υδράργυρος θα υπάρχει και στη φθορίζουσα ουσία, η οποία μπορεί να έχει αποκολληθεί από το γυαλί και να βρίσκεται σε μορφή σκόνης. Βέβαια, το γεγονός ότι με τη λειτουργία του λαμπτήρα, ένα μέρος του υδραργύρου οξειδώνεται ή / και κατανέμεται στη φθορίζουσα ουσία, στο γυαλί και σε άλλα μέρη του λαμπτήρα (Nance et al., 2012) καθιστά, θα λέγαμε, πιο «ασφαλές» το σπάσιμο ενός παλιού, χρησιμοποιουμένου λαμπτήρα, παρά ενός καινούργιου (οι καινούργιοι λαμπτήρες εκπέμπουν μεγαλύτερη ποσότητα ατμού υδραργύρου – βλ. Nance et al., 2012). Επίσης, τα τελευταία χρόνια, οι κατασκευαστές έχουν μειώσει την ποσότητα του υδραργύρου που χρησιμοποιούν, οπότε έχετε κατά νου ότι η ποσότητα είναι μικρή. Κάτι άλλο που πρέπει επίσης να έχετε κατά νου είναι το ότι η ταχύτητα εξάτμισης του υδράργυρου που έχει προσκολληθεί στα γυάλινα θραύσματα εξαρτάται από τη θερμοκρασία του δωματίου και ότι η εξάτμιση κατά τη διάρκεια μιας ζεστής καλοκαιρινής ημέρας θα είναι πιο γρήγορη (βλ. Sarigiannis et al., 2012).
Σε περίπτωση, λοιπόν, που σπάσει ένας λαμπτήρας φθορισμού, θα πρέπει να ακολουθηθούν συγκεκριμένα βήματα, όπως αυτά περιγράφονται αναλυτικά στο σχετικό έγγραφο του Γενικού Χημείου του Κράτους.
Περιληπτικά, αναφέρουμε ότι θα πρέπει να απομακρύνετε ανθρώπους και κατοικίδια από το χώρο, να κλείσετε το air condition και τους ανεμιστήρες (εκτός αν οι ανεμιστήρες ωθούν τον αέρα προς τα έξω), να συλλέξετε φορώντας γάντια τα θραύσματα και τυχόν υπολείμματα υδραργύρου με τον τρόπο που περιγράφεται στις οδηγίες του Γενικού Χημείου του Κράτους και να τα αποθηκεύσετε κατάλληλα. Στη συνέχεια, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με την Πολιτική Προστασία του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης (τηλ. 2103359002-3, 24ωρη διαθεσιμότητα), ώστε να σας δώσουν περαιτέρω οδηγίες σχετικά με το ποιος θα παραλάβει τα επικίνδυνα απορρίμματα, τα οποία δεν πρέπει να τα πετάξετε στα σκουπίδια.
Για περιστατικά μικρής κλίμακας, όπως είναι το σπάσιμο μιας λάμπας, μας ενημέρωσαν (12/4/2017) από την Πολιτική Προστασία ότι πρέπει να μεταφέρονται τα επικίνδυνα απορρίμματα στο πλησιέστερο δημόσιο νοσοκομείο, ώστε να τοποθετούνται μαζί με τα νοσοκομειακά απορρίμματα ίδιου τύπου. Σε κάθε περίπτωση, επικοινωνήστε με την Πολιτική Προστασία, ώστε να μάθετε με περισσότερες επακριβώς ποιες ενέργειες είναι αυτές που πρέπει να γίνουν στην περίπτωσή σας.
Προσοχή: Ανοίξτε τις πόρτες και τα παράθυρα και αερίστε το χώρο για τουλάχιστον 15-20 λεπτά προτού ξεκινήσετε τις διαδικασίες καθαρισμού (στη βιβλιογραφία μιλούν και για 30 λεπτά, βλ. Sarigiannis et al., 2012) και μη χρησιμοποιήσετε ηλεκτρική σκούπα. Ο χρόνος αυτός συνήθως είναι αρκετός για να συλλέξετε όλα τα απαραίτητα αντικείμενα που απαιτούνται για τον καθαρισμό, ακόμα και εάν δεν τα έχετε στο σπίτι σας (π.χ. επίσκεψη σε κάποιο κοντινό κατάστημα, βοήθεια από γειτονικό σπίτι). Μην ξεκινήσετε τη διαδικασία χωρίς να τα έχετε.
Εάν ήδη χρησιμοποιήσατε σκούπα, θα πρέπει ή να την πετάξετε ως επικίνδυνο απόβλητο ή να την καθαρίσετε σύμφωνα με τις οδηγίες (διαφέρουν από το αν η σκούπα έχει σακούλα ή όχι). Μετά τον καθαρισμό, θα πρέπει να αφήστε τις πόρτες και τα παράθυρα ανοιχτά για αρκετές ώρες ακόμα.
Παρακαλούμε πολύ, συμβουλευτείτε το έγγραφο του Γενικού Χημείου ή / και αποθηκεύστε το για μελλοντική χρήση. Το έγγραφο είναι διαθέσιμο εδώ.
Μάιπας Γ. Σωτήριος
Διαχειριστής του onpodium.gr
Φυσικός, MSc, PhD Cd
Επ. Συνεργάτης ΠΜΣ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ «Περιβάλλον και Υγεία. Διαχείριση Περιβαλλοντικών Θεμάτων με Επιπτώσεις στην Υγεία»
Βιβλιογραφία
Aucott, M., McLinden, M., Winka, M. (2003). Release of mercury from broken fluorescent bulbs. Journal of the Air & Waste Management Association, 53(2), 143-151.
Department of Environmental Conservation, Vermont (2016). Environmental Fact Sheet: Fluorescent & HID Mercury Containing Lamps. Available at: https://anrweb.vt.gov/dec/mercury/PDF/cflampfactsheet.pdf (Accessed: 13/03/17).
Jang, M., Hong, S. M., Park, J. K. (2005). Characterization and recovery of mercury from spent fluorescent lamps. Waste Management, 25(1), 5-14.
Li, Y., Jin, L. (2011). Environmental release of mercury from broken compact fluorescent lamps. Environmental Engineering Science, 28(10), 687-691.
M.A.P. (Mercury Awareness Program), IDEM (2007). Mercury Spill Information and Cleanup Guidance. Available at: https://www.in.gov/idem/recycle/files/mercury_spill_info_for_homes.pdf (Accessed: 13/03/17).
Maine Department of Environmental Protection (2008). Maine Compact Fluorescent Lamp Breakage Study Report, Appendix E-Revised Cleanup Guidance. Available at: http://www.maine.gov/dep/homeowner/cflreport/appendixe.pdf (Accessed: 13/03/2017)
Nance, P., Patterson, J., Willis, A., Foronda, N., Dourson, M. (2012). Human health risks from mercury exposure from broken compact fluorescent lamps (CFLs). Regulatory Toxicology and Pharmacology, 62(3), 542-552.
Salthammer, T., Uhde, E., Omelan, A., Lüdecke, A., Moriske, H. J. (2012). Estimating human indoor exposure to elemental mercury from broken compact fluorescent lamps (CFLs). Indoor Air, 22(4), 289-298.
Sarigiannis, D. A., Karakitsios, S. P., Antonakopoulou, M. P., Gotti, A. (2012). Exposure analysis of accidental release of mercury from compact fluorescent lamps (CFLs). Science of the Total Environment, 435, 306-315.
Stemp-Morlock, G. (2008). MERCURY: Cleanup for Broken CFLs. Environmental Health Perspectives, 116 (9), A378
University of Maryland, Environmental Safety, Sustainability and Risk. Clean-Up Procedures for Broken Fluorescent Lamps. Available at: https://www.essr.umd.edu/sites/essr.umd.edu/files/uploads/bulbcleanup.pdf (Accessed: 13/03/17).
US EPA (2014). What to Do if a Compact Fluorescent Light (CFL) Bulb or Fluorescent Tube Light Bulb Breaks in Your Home. Available at: https://www.epa.gov/sites/production/files/documents/cflcleanup20120329.pdf (Accessed: 13/03/17).
Zahir, F., Rizwi, S. J., Haq, S. K., & Khan, R. H. (2005). Low dose mercury toxicity and human health. Environmental Toxicology and Pharmacology, 20(2), 351-360.
ZEROWASTE SA. Cleaning up a broken CFL or fluorescent globe. What is the best way to clean up a broken CFL or fluorescent globe? Available at: http://www.zerowaste.sa.gov.au/your-questions/4770 (Accessed: 13/03/17).
Διεύθυνση Περιβάλλοντος Γενικού Χημείου του Κράτους (2012). ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΕΚΧΥΣΗΣ ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΥ. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.gcsl.gr/media/environment/MERCURY08062012.pdf (Πρόσβαση: 13/3/2017).
KYA 8668/2007, ΦΕΚ Β 287 (Έγκριση Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων). Short link: goo.gl/OFuPHG (Πρόσβαση: 12/4/2017)
Τμήμα Σχεδιασμού, Πρόληψης & Αντιμετώπισης Τεχνολογικών & Λοιπών Καταστροφών της Διεύθυνσης Σχεδιασμού & Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, (2013). Ειδικό τεύχος, Διαχείριση απόβλητων: Θεσμικό πλαίσιο – ρόλοι και αρμοδιότητες εμπλεκόμενων φορέων. http://civilprotection.gr/sites/default/gscp_uploads/DiaxirisiApovliton_el_GR.pdf (Πρόσβαση: 12/4/2017)